Vücutlarımız her ne kadar benzer organlara sahip olsalar da kadın ve erkeklerde cinsiyeti belirleyen üreme organları ve üreme sistemleri farklıdır. Bilim insanları çok uzun yıllardır erkeklerde ve kadınlarda üreme sistemlerinin nasıl çalıştığını, gebeliğin nasıl oluştuğunu ve üreme sistemleri ile ilgili sorunları araştırmışlardır. Bu araştırmalar sonucunda da hem erkek hem de kadın üreme sistemi ile ilgili son derece önemli bilgiler elde edilmiş, gebeliğin nasıl oluştuğu önemli ölçüde anlaşılmıştır. İnsanlarda gebelik oluşumunun önemli bir kısmı her ne kadar kadın üreme sisteminde gerçekleşse de gebeliğin oluşması için iki önemli faktör bulunmaktadır. Bunlar kadın yumurtası ve erkek sperm hücresidir. Her ne kadar üreme sisteminde bulunan diğer organlar ya da sistemler de gebeliğin oluşumunda rol oynasa da yumurta ve sperm hücresi olmadığı müddetçe gebelik söz konusu olamaz. Eğer bebek sahibi olmak isteyen çiftler gebelik oluşumu ile ilgili problemler yaşıyor ise bu yüzden öncelikli olarak yumurtalar, yumurtalıklar ve sperm hücresi ile ilgili değerlendirmeler yapılır. Erkeklerde sperm testi yani spermiogram ile sperm morfolojisi, sperm hareketliliği ve sperm kalitesi gibi önemli detaylar kontrol edilir. Yazımızda ise erkek infertilite nedenlerinden biri olan sperm morfoloji hakkında bilgi sahibi olmanızı sağlayacak sperm morfolojisi nedir, değerleri nasıl ölçülür, türleri nelerdir ve nasıl tedavi edilir soruları hakkında detaylı cevaplar vermeye çalışacağız.
İnfertilite ya da halk arasında genel olarak bilinen adı ile kısırlık problemi dünya nüfusunun neredeyse %25’ini etkileyen ciddi bir sağlık problemidir. Her ne kadar hayati tehlikesi olmayan, ölümcül bir hastalık olmasa da bebek sahibi olmak isteyen çiftleri psikolojik ve sosyolojik olarak son derece olumsuz bir şekilde etkileyebilmektedir. Dünya Sağlık Örgütü tarafından yapılan tanımlamaya göre bir çift korunmasız olarak 1 yıl boyunca aktif olarak cinsel ilişkiye girmesine rağmen gebelik oluşumu söz konusu değil ise bu durum infertilite olarak tanımlanmaktadır. İnfertilite hem erkeklerde hem de kadınlarda görülen bir durum olduğu için dünyada infertilite tanısı alanların sayısı milyonları bulmaktadır. Kadınlarda görülen infertilite kadın infertilitesi, erkeklerde görülen infertilite ise erkek infertilitesi olarak tanımlanmaktadır. Kadın infertilitesi araştırmaları için yumurtalıklar, rahim, tüpler ve yumurta rezervleri ile ilgili değerlendirmeler yapılır. Erkek infertilitesinde ise gebeliğin oluşumunu etkileyen en önemli etken sperm hücresidir. Sperm sayısının azlığı, menide sperm bulunmaması, sperm morfolojisi, spermde hareket azlığı ve sperm kanallarının doğuştan tıkalı olması erkek infertilitesinin en önemli nedenleri arasında yer almaktadır.
Sperm Morfoloji (Şekil Bozuklukları) Nedir?
İnfertilite yani kısırlık teşhisi konmuş çiftler ile yapılan araştırmalarda da infertilitenin yarı yarıya erkeklerden ya da kadınlardan kaynaklandığı gözlenmiştir. Kısacası infertilitenin nedeni %50 erkek üreme sisteminde var olan sağlık problemleridir. Erkeklerde infertilitenin nedeni çoğu zaman sperm sayısı azlığı olarak gösterilir. Ancak her ne kadar çoğu zaman infertilite neden sperm sayısı azlığı olsa da başka önemli nedenlerde bulunmaktadır. Bu nedenlerden biri de sperm morfolojisidir. Sperm morfolojisi ya da diğer adı ile sperm şekil bozuklukları infertiliteye nedenleri arasında önemli bir orana sahiptir. Sperm morfolojisi teşhisi alan erkeklerin en çok merak ettiği soruların başında ise sperm morfolojisi ya da sperm şekil bozukluğu nedir sorusu gelmektedir. Bu sorunun cevabını hem daha iyi anlayabilmek hem de daha detaylı bir şekilde anlatabilmek için öncelikle sperm nedir ve nasıl olmalıdır sorusuna cevap vermek gerekir.
Sperm hücresi aslında en basit tanımı iler erkek üreme hücresi olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca gamet olarak da bilinmektedir. Gebeliğin meydana gelebilmesi için erkek üreme hücresi sperm ile kadın üreme hücresi yumurtanın bir araya gelmesi ve döllenmesi gerekmektedir. Çoğu kişi erkeğin cinsel uyarı sonrasında penisin sertleşmesiyle birlikte vücuttan atılan beyaz ve koyu kıvamlı sıvıyı sperm olarak düşünmektedir. Ancak meni veya semen adı verilen bu sıvı aslında içerisinde çeşitli enzimlerin ve aynı zamanda sperm hücrelerinin bulunduğu bir vücut sıvısıdır. Basit bir benzetme ile meni sıvısı deniz, sperm hücreleri ise balık olarak düşünebilir. Sağlıklı bir sperm hücresi laboratuvar ortamında incelendiğinde üç ana bölümden oluştuğu görülür. Bunlar, baş bölümü, boyun bölümü ve kuyruk bölümüdür. Her bölümün ayrı bir görevi bulunmaktadır. Baş bölümü kromozomları oluşturan DNA bilgisini içerir. Ayrıca sperm başında spermin yumurtaya girişini kolaylaştıran akrozom isimli bir örtü bulunmaktadır. Spermin boyun kısmında ise enerji üretimini ve spermin hareket etmesini sağlayan mitokondriler bulunur. Son olarak spermin kuyruk kısmı ise spermin hareket ederek yumurtaya ulaşmasını sağlamaktadır.
Görüldüğü üzere sağlıklı bir sperm hücresinin özel bir örtü ile kaplı oval bir baş kısmı, bu baş kısmına bağlı olarak hareket etmesini sağlayan bir boyun yani gövde ve kuyruk kısmı bulunmaktadır. Ayrıca sağlıklı bir sperm hücresinin baş kısmının 5 mikrometre uzunluğunda ve 3 mikrometre genişliğinde olması beklenir. Spermin sahip olduğu bu büyüklük ve şekil ise sperm morfolojisi olarak tanımlanmaktadır. Yapılan araştırmalara göre sperm morfolojisi yani spermin büyüklüğü ve şekli olması gerekenden farklı ise bu durum gebelik oluşumunu direkt olarak etkilemektedir.
Sperm Morfoloji Değerleri Nasıl Ölçülür?
Sperm morfolojisi değerlerinin ölçümünü sağlayan tek bir test bulunmaktadır. O da sperm testi olarak da bilinen Spermiogram testidir. Spermiogram, semen testi ya da en bilindik adı ile sperm testi en basit tanımı ile erkek üreme hücresi olan sperm hücrelerinin incelendiği ve sperm hücrelerinin sağlıklı olup olmadığını belirlemeye yarayan bir laboratuvar testidir. Erkeklerde ejakülasyon ya da bilinen adı ile boşalma esnasında meni adı verilen bir sıvı salgılanır. İçerisinde farklı salgı bezlerinden salgılanan sıvılarda bulunan meni sıvısı yoğun kıvamlı, yapışkan ve beyaz renge yakın bir sıvıdır. Bu sıvı içerisinde başı, gövdesi ve kuyruğu bulunan milyonlarca hareketli erkek üreme hücresi yani sperm bulunmaktadır. Sperm testi sayesinde ise meni sıvısı içerisinde bulunan sperm hücreleri diğer maddelerden ve enzimlerden ayrıştırılarak sperm hücreleri ile ilgili değerlendirmeler yapılır. Sperm testi sperm morfolojisinin yanı sıra sperm sayısı ve hareketliliği gibi önemli değerler hakkında da bilgi sahibi olunmasını sağlamaktadır.
Spermiogram yani sperm testinin yapılması için öncelikle erkekten 2 ila 5 gün boyunca cinsel perhiz yapması istenir. Yani bu süre boyunca erkek cinsel birliktelik yaşamamalı ya da herhangi bir şekilde boşalmamalıdır. Ayrıca sperm kalitesini direkt olarak etkilediği bilinen sigara, alkol ya da kafein gibi şeylerden de uzak durması istenir. Erkek bütün bu şartları sağladıktan sonra sperm test süreci başlar. Öncelikle erkekten test öncesi idrarını tamamen yapması istenir. Çünkü sperm ile ilgili detaylara doğru bir şekilde ulaşabilmek için meni örneğinin bulunacağı kaba kesinlikle başka hiçbir şey temas etmemelidir. Ayrıca erkek meni örneği vermek için mastürbasyon yaparken kesinlikle kayganlaştırıcı ya da benzeri maddeler kullanmamalıdır. Aksi halde sperm testinin tekrarlanması gerekebilir. Bütün bu şartlar sağlanarak erkeğin verilen kap içerisine boşalması istenir. Meni örneğinin çok hızlı bir şekilde laboratuvar ortamına gönderilmesi son derece önemlidir.
Sperm Morfolojisi Türleri Nelerdir?
Üç kısımdan oluşan sağlıklı bir sperm hücresinin sağlıklı olarak kabul edilebilmesi için bazı değerler bulunmaktadır. Bu değerler doğrultusunda sağlıklı bir sperm hücresi 4 ila 5 mikrometre baş uzunluğuna, 2,5 ile 3,5 mikrometre baş kısmı genişliğine ve 40 ile 50 mikrometre kuyruk uzunluğuna sahip olmalıdır. Anormal olarak kabul edilen sperm morfolojisi türleri ise şu şekildedir:
Baş kısmındaki bozukluklar:
- Makrosefali: Sperm başının normale göre daha büyük olması,
- Mikrosefali: Sperm hücresinin olması gerekenden daha küçük olması,
- Çift Başlı Sperm: Sperm hücresinin iki adet baş kısmına sahip olması,
- Başsız Sperm: Sadece gövde ve kuyruk kısmının olması, baş kısmının bulunmaması,
- Konik Baş: Baş kısmının oval yerine konik şekilde olması durumu,
- Yuvarlak Baş: Baş kısmının oval yerine yuvarlak olması durumu,
- İğne Baş: Baş kısmının adet bir nokta haline olması,
- İnce Baş: Sperm baş kısmının olması gerekenden farklı şekle sahip olması durumudur.
Gövde kısmı bozuklukları:
- Şişmiş ve büyük gövde: İçerisinde mitokondrilerin yer aldığı ve enerji üretimini sağlayan orta kısmın olması gerekenden daha fazla mitokondri hücresine sahip olarak şişmesi ve olması gerekenden daha büyük olması,
- Nükleer Vakuoller: Sperm gövdesinde kist benzeri kabarcıkların bulunması durumudur.
Kuyruk kısmı bozuklukları:
- Kuyruksuz Sperm: İsminden de anlaşılacağı üzere spermde kuyruk bulunmaması durumu,
- Kısa Kuyruklu Sperm: Anormal kromozomlar sonucunda spermin olması gerekenden daha kısa kuyruğa sahip olması,
- Sarmal Kuyruklu Sperm: Kuyruğun şeklinin olması gerekenden daha sarmal olması ve yüzme yeteneğini kaybetmesi durumudur.
Sperm testinde sperm hücrelerinde yukarıda sıraladığımız sperm morfolojisi türlerine göre değerlendirmeler yapılmaktadır.
Sperm Morfolojisi Nasıl Tedavi Edilir?
Sperm morfolojisi teşhisi alan erkeklerin en çok merak ettikleri ve araştırdıkları soruların başında sperm morfolojisi nasıl tedavi edilir sorusu gelmektedir. Günümüzde sperm şekil bozukluklarını kesin olarak tedavi eden bir yöntem bulunmamaktadır. Bu konuda hala çalışmalar devam etmektedir. Kök hücre ile başlayan ve yaklaşık 3 aylık üretim sürecinden sonra olgun bir sperm hücresi aşamasına gelene kadar sperm hücresine hangi faktörlerin etki ettiği tam olarak bilinmemektedir. Yapılan son araştırmalara göre sperm şekil bozukluğunun kalıtsal yani genetik olarak aktarıldığı durumlarda iyileştirme sağlanması mümkün değildir. Ancak sperm şekil bozukluğu farklı faktörlere bağlı olarak geçici bir şekilde ortaya çıkan bir durum olarak saptanırsa bu faktörlerin ortadan kalkması ile sperm şeklinde düzelmeler gözlemlenmiştir.
Ayrıca erkek vücudu sürekli sperm hücresi üreten bir üreme sistemine sahiptir. Bu yüzden eğer dış faktörlere bağlı olarak ortaya çıkan bir sperm şekil bozukluğu söz konusu ise hayat tarzında yapılacak değişimler sperm şeklinde düzelmeler sağlayabilir. Bunun için sperm şekil bozukluğu teşhisi alan kişi stresten uzak bir yaşam tarzı benimseyerek alkol, sigara ve kafeini tamamen hayatından çıkarabilir. İçeriğinde testosteron bulunan steroid ilaçlardan uzak durarak antioksidan açısından zengin besinleri tüketebilir. Hayatına düzenli egzersizi dahil ederek sağlıklı kilosuna ulaşabilir. Son olarak sperm şekil bozukluğunun yanı sıra erkek infertilitesinin de önemli nedenlerinden biri olan dar iç çamaşırı ve giyim tarzını bırakarak daha rahat ve geniş kesimli iç çamaşırı ve kıyafetleri tercih edebilir.
Kalem Bebek ekibi olarak bu yazımızda, “sperm morfolojisi ” konusu hakkında en çok merak edilen ve araştırılan sorular ile ilgili detaylı bilgiler vermeye çalıştık. Tüp bebek tedavi süreci ve sperm morfolojisi konusu hakkında daha detaylı bilgi alabilmek için buraya tıklayarak internet sitemizi ziyaret edebilirsiniz.
