Doğum kontrolü hamileliği önlemek için kullanılır. Hem erkekler hem de kadınlar tarafından kullanılabilir. Doğum kontrol türleri arasında haplar, rahim içi araçlar (RİA), tüplerin bağlanması, vazektomi ve prezervatifler yer alır.
Doğum Kontrolü Nedir?
Doğum kontrolü, kadın ve erkekler için hamileliği önlemenin bir yoludur. Doğum kontrolünün birçok farklı yöntemi vardır. Seçenekler hakkında daha fazla bilgi edinerek, sizin için hangi yöntemin doğru olduğuna karar verebilirsiniz.
Cinsel olarak aktifseniz ve bebek istemiyorsanız, doğum kontrol yöntemleri hakkında doktorunuzla konuşun. Korunmasız cinsel ilişkiye girmek istenmeyen bir hamileliğe sebep olabilir.
Doğum Kontrol Çeşitleri Nelerdir?
Sizin için en doğru doğum kontrol yöntemini seçmek için doktorunuzla konuşmanızı öneririz. Doğum kontrol yöntemleri ancak doğru kullanıldığında etkilidir. Seçtiğiniz yöntemi doğru şekilde nasıl kullanacağınızı anladığınızdan emin olun.
1. Kadın Sterilizasyonu – Tüp Ligasyonu
Tüp ligasyonu cerrahi bir yöntemdir. Bir kadının “tüplerini” (fallop tüpleri) bağlama ameliyatıdır . Bu yumurtanın rahme taşınmasını engelleyerek kalıcı kısırlığa neden olur. Bu aynı zamanda spermin tüpten yukarı, normalde döllenmenin meydana geldiği yumurtlayan yumurtalığa geçişini de engeller.
Tüp ligasyonu, anestezi ile bir hastane veya poliklinik cerrahi kliniğinde yapılır. Karın bölgesinde göbek deliğinde bir veya iki küçük kesi yapılır ve laparoskop adı verilen üzerinde küçük bir teleskopa benzer bir cihaz yerleştirilir. Laparoskoptan sokulan aletler kullanılarak fallop tüpleri yakılır veya kapatılır.
Bu prosedür neredeyse yüzde 100 etkilidir.
Kadın sterilizasyonu geri döndürülemez bir operasyondur
2. Erkek Sterilizasyonu- Vazektomi
Vazektomi erkekler için basit, kalıcı bir sterilizasyon prosedürüdür . Genellikle bir doktor muayenehanesinde yapılan operasyon, erkek üreme sisteminde sperm taşıyan tüpler olan vas deferens’in kesilmesini ve kapatılmasını gerektirir.
Vazektomi, spermin testislerden dışarı taşınmasını önler. Bu ameliyat, erkeğin orgazma veya boşalmaya ulaşma yeteneğini etkilemez.
Vazektomi genellikle cerrahın muayenehanesinde hasta uyanıkken lokal anestezi kullanılarak yapılır. Skrotumun üst kısmında küçük bir kesi yapılır. Tüpler (vas deferens) bağlanır ve kesilir. Cilt kesisi dikilerek kapatılır. Hasta hemen eve dönebilir.
Nadir durumlar dışında, bu prosedür neredeyse yüzde 100 etkilidir.
3. Progestin Kol İmplantı
Kol implantı bir doktor tarafından doğrudan üst kolun derisinin altına yerleştirilen tek bir hormon çubuğudur. Bu implant bir kibrit çöpü büyüklüğündedir. Üç yıllık bir süre boyunca bir progestin hormonu verir.
En yaygın yan etki düzensiz kanamadır, ancak kanama hafif olma eğilimindedir. Bu genellikle altı ila 12 ay sonra düzelir ve birçok kadında daha fazla kanama olmaz. İmplantın üç yıl sonra bir ofis prosedürüyle çıkarılması gerekecektir, ancak istenirse bu tarihten önce herhangi bir zamanda da çıkarılabilir.
4. Spiral
Rahim içi araç (RİA), rahme yerleştirilen küçük, esnek, T şeklinde bir cihazdır. Halk arasında spiral denir.
- Bakırdan yapılmış bir RİA
- Çok düşük dozda progestin içeren (östrojen içermeyen) plastikten yapılmış bir RİA
Bakır, spermin vajina ve rahim yoluyla yumurtaya ulaşmasını engelleyerek döllenmeyi önler. Hormonal spiraller ise progestin hormonu içerir.
Progestin içeren spiraller servikal mukusun kalınlaşmasına neden olarak çalışır, böylece sperm yumurtaya ulaşamaz. Hormon ayrıca rahmin iç tabakasını da inceltir, bu nedenle âdet kanaması hafifler.
Spiraller yüzde 100’e yakın etkilidir. Progestin içeren RİA’lar ve kol implantları en etkili doğum kontrol seçenekleri arasındadır.
Farklı RİA’lar için yan etkiler farklıdır. Bakır RİA’lar bazı kadınlarda daha ağrılı ve ağır dönemlere neden olabilir. Avantajı, herhangi bir hormon kullanamayan kadınlarda (meme kanserinden kurtulanlar gibi) kullanılabilmesidir.
Progestin içeren RİA’ların yan etkileri, diğer sadece progestin (östrojen içermeyen) yöntemlerine benzer. En yaygın yan etki düzensiz kanamadır, ancak kanama hafif olma eğilimindedir. Bu genellikle altı ila 12 ay sonra düzelir ve birçok kadında daha fazla kanama olmaz. RİA’ların son kullanma tarihinde basit bir ofis prosedürü ile çıkarılması gerekecektir, ancak istenirse bu saatten önce herhangi bir zamanda çıkarılabilir. RİA takılıyken gebelik oluşması nadir rastlanan bir ihtimaldir, RIA ile oluşan gebeliklerde ektopik gebelik (rahim dışında gebelik) riski bulunmaktadır .
5. Kombine Hormonal Kontrasepsiyon
Bu yöntem östrojen içeren doğum kontrol haplarını ve doğum kontrol vajinal halkasını içerir.
Hap ve halka, kadınların hamileliği önlemek için aldıkları ilaçlardır. Hap günlük alınır, vajinal halka ayda bir kullanılır .
Her gün aynı saatte bir hap alınır. Birkaç farklı hap türü vardır. Bazıları kadının her ay adet görmesine izin verecek, bazıları ise kadınların üç ayda bir adet görmesine veya hiç olmamasına izin verecek şekilde tasarlanmıştır. Sizin için en uygun yöntemi doktorunuz ile konuşarak karar verebilirsiniz.
Bu yöntemlerin tümü, bir kadının düzenli olarak kullanmasını gerektirir. Kullanmayı unutursanız, adet düzeniniz bozulabilir ve hamile kalabilirsiniz. Kombine hormonal kontraseptifler, doğru kullanıldığında yüzde 99 etkili olma potansiyeline sahiptir. Bununla birlikte, gerçek dünyada, tipik kullanımda, her yıl 100 kadından dokuzu, hapı doğru kullanmadıkları için hapla hamile kalır.
Ancak hap, prezervatif, diyafram, servikal kep, doğum kontrol köpüğü vb. bariyer yöntemlerinden çok daha etkilidir.
Hap, kullanımın ilk birkaç ayında aşağıdakiler de dahil olmak üzere küçük yan etkilere neden olabilir:
- Göğüs hassasiyeti/ağrı
- Mide bulantısı
- Baş ağrısı
- Düzensiz adetler
Tipik olarak bu semptomlar zamanla çözülür.
Ancak östrojen içeren doğum kontrol hapları kan pıhtılaşması riskini artırabilir .
Östrojen içeren kontraseptifler, sigara içen 35 yaş üstü kadınlara önerilmez, ancak sigara içmiyor ve sağlık durumu iyiyse menopoza kadar kullanılabilir.
Doğum kontrol hapları kullananlar daha hafif ve düzenli adet olurlar ve adet sancıları ortadan kalkar. Hap kullananlarda ayrıca sivilce, PMS, adet baş ağrılarında iyileşme görülür. Doğum kontrol hapı kullanmak rahim ve yumurtalık kanserilerine yakalanma riskini de azaltmaktadır.
6. Sadece Progestin İçeren Doğum Kontrol Hapları
Bunlar sadece bir hormon (progestin) içeren haplardır. Servikal mukusu kalınlaştırarak çalışırlar ve spermin yumurtaya ulaşmasını engellerler.
Haplardaki hormon aynı zamanda rahmin iç tabakasını da inceltir, böylece adet kanaması hafifler. Hiç ara vermeden her gün bir hap alınır. Hapı her gün aynı saatte almak ta oldukça önemlidir.
Her yıl 100 kadından dokuzu hapı doğru kullanmadıkları için hamile kalmaktadır.
Yalnızca progestin haplarının yan etkileri, diğer yalnızca progestin içeren (östrojensiz) yöntemlere benzer. En yaygın yan etki düzensiz kanamadır, ancak kanama hafif olma eğilimindedir. Bu genellikle altı ila 12 ay sonra düzelir ve birçok kadında daha fazla kanama olmaz . Progestin hapları, emziren veya östrojen alması sakıncalı olan kadınlar için iyi bir alternatiftir.
7. Acil Kontrasepsiyon (“Ertesi Gün Hapı”)
Ertesi gün hapları kadınlar tarafından korunmasız cinsel ilişkiye girdikten sonra 120 saat (beş gün) içinde kullanılabilen bir doğum kontrol yöntemidir.
Korunmasız cinsel ilişkiden hemen sonra alındığında en etkilidir.
Haplar, yumurtaların üretilmesini geçici olarak bloke ederek yani yumurtlamayı geciktirerek hamileliği önler.
Acil doğum kontrol hapları, korunmasız cinsel ilişkiden sonraki 72 saat içinde alındığında yüzde 90’a kadar etkili olabilir. Ancak, zaten yumurtladıysanız hiçbir hap işe yaramaz. Bu nedenle ilişkiden sonra mümkün olan en kısa sürede almak önemlidir.
Hapları aldıktan sonraki birkaç hafta boyunca adet düzensizlikleri yaygındır. Ancak, acil kontrasepsiyon aldıktan sonraki birkaç hafta içinde adet görmezseniz, bu yöntemler yüzde 100 etkili olmadığından hamilelik testi yaptırmanızı öneririz.
Acil kontrasepsiyon aldıktan sonraki beş gün boyunca prezervatif kullanmak veya cinsel ilişkiden kaçınmak önemlidir, aksi takdirde hamile kalabilirsiniz. Kendinizi sık sık acil doğum kontrol hapı alırken bulursanız, hamileliği önlemenin daha etkili yolları hakkında doktorunuzla konuşun.
8. Erkek prezervatifleri
Prezervatif ereksiyon halindeki bir penisin üzerine yuvarlanan lateks, plastik veya hayvan zarından yapılmış ince bir kaplamadır. Sperm içeren sıvı olan meni’nin kadının vajinasına girmesini önler. Lateks prezervatifler çoğu insan için en etkili doğum kontrol yöntemlerindendir.
Latekse alerjisi olan bireyler plastik prezervatif kullanılabilir. Ancak hayvan derilerinden yapılan prezervatifler cinsel yolla bulaşan hastalıklardan (STD’ler) iyi koruma sağlamaz.
Prezervatifler çoğu eczaneden satın alınabilir.
Prezervatif kullanıldığında kadınların yaklaşık yüzde 18’i her yıl hamile kalır, bu genellikle kullanım hatalarına bağlıdır. Bununla birlikte, prezervatifler tam olarak amaçlandığı şekilde kullanıldığında daha etkili olabilir.
Lateks prezervatifler, virüslü bölgenin partnerle temas etmesini önleyerek cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı etkili bir koruma sağlar. Yağ bazlı kayganlaştırıcılar prezervatiflerin sızmasına veya kırılmasına neden olabilir. Prezervatif yırtılırsa, bir kadının hamile kalma riski artar. Bu tür durumlarda acil kontrasepsiyon düşünmelidir.
9. Diyafram
Diyafram, sert bir çerçeveye sahip yuvarlak bir esnek kauçuk parçasıdır. Kadın diyaframı vajinasına ve rahim ağzına karşı yerleştirir. Diyafram, spermin rahme girmesini engeller. Spermisit yani sperm öldürücü diyafram ile kullanılır.
Spermisit, ilişkiden en fazla iki saat önce diyaframın kenarına ve çevresine konur. Diyafram daha sonra vajinaya yerleştirilir.
Sizin için doğru olan diyaframı takabilmeniz için sağlık uzmanınızı ziyaret etmeli ve bir pelvik muayene yaptırmalısınız.
Diyafram kullanmasına rağmen kadınların yaklaşık yüzde 12’si her yıl hamile kalır. Ancak tam olarak belirtildiği şekilde kullanıldığında daha etkili olabilir.
İlişkiden sonra en az sekiz saat diyaframı çıkarmayın. Diyafram ve sperm öldürücü kullanmak, HIV (AIDS’e neden olan virüs) dahil olmak üzere bazı cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı koruma sağlamayabilir.
Erkek prezervatifi çoğu cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı en iyi korumayı sağlar.
10. Geri çekme (pullout) yöntemi, sperm öldürücüler (film, jöle, köpük vb.)
Bunlar kendi başlarına kullanıldıklarında etkili doğum kontrol yöntemleri değildir. Gebeliği önlemek için bu yöntemleri kullanan her beş kadından biri ilk 1 yıl sonunda hamile kalır. Spermisitler, etkinliklerini artırmaya yardımcı olmak için diyaframlar ve servikal kapaklar gibi diğer bariyer yöntemleriyle birlikte kullanılır.
11. Ritim
Bir kadın, doğurgan olduğu günleri tanımayı öğrenerek ve daha sonra o günlerden önce ve o günlerde cinsel ilişkiden kaçınarak ritim veya doğal aile planlaması uygular. Yöntemler, vücut sıcaklığındaki değişiklikleri ve vajinal akıntıyı takip etmeyi içerir.
Ritim yöntemini kullanan kadınların yüzde 25 kadarı bir yıl içinde hamile kalır. Bazı araştırmalar yüzde 50’ye varan başarısızlık oranları bulmuştur. Özellikle adet düzensizliği yaşan kadınların ritim yöntemini uygulaması önerilmez.
